Cynllun Corfforaethol: 5 Helpu pobl i fyw bywydau iachach a mwy boddhaus

Ble'r ydym yn awr?

Mae problemau iechyd sylweddol yng Nghymru. Gallai byw a gwneud defnydd da o amgylchedd naturiol sydd o ansawdd da helpu i fynd i'r afael â'r rhain fel rhan o ffordd o fyw iach a gwell iechyd corfforol a meddyliol. Er enghraifft, bydd 25% o bobl yn dioddef o broblemau iechyd meddwl ar ryw adeg o'u bywydau,¹³ tra bo bron i 60% o bobl Cymru sy'n 16 oed neu hŷn dros bwysau neu'n ordew, ac mae'r niferoedd yn cynyddu.¹

 Mae'r anghydraddoldebau iechyd rhwng mannau gwahanol o Gymru yn arwyddocaol. O ran gordewdra yn ystod plentyndod, er enghraifft, ystyrir bod 19.2% o blant pedwar a phump oed ym Mro Morgannwg dros bwysau neu'n ordew, ond mae'r ffigwr hwnnw'n 33.8%¹⁴ ym Merthyr Tudful. Mae gordewdra yn ystod plentyndod yn sylweddol uwch mewn ardaloedd mwy difreintiedig.^{1, 14} Mae tlodi incwm yn effeithio ar 23% o'r boblogaeth yn ei chyfanrwydd a 30% o bobl yng Nghymru.¹ Mae disgwyliad oes iach yn amrywio'n sylweddol hefyd rhwng yr awdurdodau lleol gwahanol.¹

Er bod mwy nag 80% o oedolion Cymru yn cymryd rhan mewn rhyw fath o weithgaredd hamdden awyr agored o leiaf unwaith y flwyddyn, dim ond tua chwarter ohonynt sy'n gwneud hyn yn rheolaidd.² Mae menywod yn debygol o fod yn llai gweithgar na dynion.¹ Ac er bod hanner o'r holl blant a phobl ifanc yn gwneud ymarfer corff tair gwaith yr wythnos, mae'r niferoedd sy'n cymryd rhan yn lleihau'n sylweddol wrth iddynt dyfu.¹ Mae oddeutu 3% o bobl yn gwirfoddoli i amddiffyn yr amgylchedd.¹

Er bod llawer o bobl eisoes yn mwynhau’r byd naturiol, mae heriau sylweddol er mwyn ailgysylltu rhai pobl â’r amgylchedd naturiol: mae pawb yn haeddu byw mewn ardaloedd deniadol o ansawdd da gydag ansawdd aer a dŵr da, a dylent gael eu hannog i ddefnyddio'r awyr agored i wella iechyd meddyliol a chorfforol.

Ble ydym ni am fod yn yr hirdymor?

Bydd pobl yn mwynhau ac yn teimlo'n gysylltiedig â natur, ac yn cydnabod gwerth cynhenid yr amgylchedd naturiol a'i swyddogaeth mewn perthynas ag iechyd a lles a diwylliant a threftadaeth Cymru. Bydd dysgu yn ac am yr amgylchedd naturiol a'r buddion y mae'n eu darparu yn rhan o fywyd pawb – ac yn dechrau yn ystod plentyndod. Bydd gwneud defnydd gwell o fannau gwyrdd lleol mewn ardaloedd trefol a gwledig yn rhywbeth arferol, ynghyd â chydnabyddiaeth fod ymarfer corff yn yr awyr agored yn helpu i atal nifer o afiechydon meddyliol a chorfforol. Bydd anghydraddoldebau iechyd rhwng ardaloedd gwahanol o Gymru a chymunedau gwahanol wedi cael eu lleihau'n sylweddol, gyda chynnydd mewn disgwyliad oes iach.

Bydd pobl yn ymfalchïo yn eu hardal leol ac yn gwirfoddoli i helpu i edrych ar ôl yr amgylchedd naturiol, gan ddysgu pethau newydd a rhoi yn ôl at y gymdeithas, a bydd eu hymdrechion yn cael eu cydnabod a'u gwerthfawrogi

Bydd pobl yn teimlo'n sicr fod unrhyw risgiau amgylcheddol posibl, megis byw mewn ardal lle mae llifogydd yn dueddol o ddigwydd neu gerllaw ystâd ddiwydiannol, yn cael eu rheoli'n dda, a bydd busnesau'n helpu i wella amgylcheddau lleol fel rhan o'u cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol.

Bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn annog mynediad at y tir a'r dŵr a reolir ganddo, ac yn cynnig amrywiaeth eang o gyfleoedd ar gyfer hamdden a gwirfoddoli. Bydd mynediad yn cael ei weld yn ei ystyr ehangaf - gan gynnwys gwybodaeth a chymorth yn ogystal â mynediad corfforol. Bydd gennym fentrau ar y cyd gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru, Chwaraeon Cymru ac arbenigwyr eraill lle mae'r amgylchedd naturiol yn cael ei ddefnyddio i wella iechyd a lles, a lle mae teithio llesol megis beicio a cherdded yn cael ei annog. Bydd gwyddoniaeth gymdeithasol yn ein helpu i ddeall ymddygiad pobl a'r ffordd orau o annog ac ysgogi newid.

Bydd yr amgylchedd naturiol yn cael ei ystyried yn anhepgor i gynlluniau llesiant lleol, a bydd tirweddau a morluniau Cymru yn ysbrydoli dysgu gydol oes a chyfranogiad mewn chwaraeon a'r celfyddydau.

Beth fydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud hyd at 2022 i helpu i wneud hyn ddigwydd?

Arwain drwy esiampl

• Datblygu a rheoli mynediad a seilwaith – llwybrau cerdded, rhedeg, beicio mynydd a marchogaeth, a phwyntiau mynediad, er enghraifft, ar dir a dŵr a reolir gan Cyfoeth Naturiol Cymru, gan annog pobl i'w ddefnyddio ar gyfer hamdden, a chanolbwyntio ar fannau lle gall hyn gynnig y budd mwyaf
• Defnyddio'r tir a'r dŵr a reolir gan Cyfoeth Naturiol Cymru i gefnogi prosiectau cymunedol a mentrau cymdeithasol, gan gynnwys prosiectau ynni cymunedol a choetiroedd cymunedol
• Cyflwyno Cyfle, cynllun newydd Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer recriwtio, cefnogi a rheoli lleoliadau, gan gynnwys prentisiaethau, lleoliadau ymchwil a gwaith, lleoliadau profiad gwaith i fyfyrwyr, a gwirfoddoli, gan roi'r cyfle i bobl ennill sgiliau gwerthfawr a rhannu eu profiad a'u harbenigedd
• Parhau i gyflwyno Plant! lle mae coeden yn cael ei phlannu am bob plentyn sy'n cael ei eni neu ei fabwysiadu yng Nghymru
• Rheoli treftadaeth ddiwylliannol (henebion cofrestredig ac adeiladau rhestredig) ar y tir a reolir gennym
• Darparu gwybodaeth ynglŷn â'n safleoedd hamdden a chyfleoedd i hyrwyddo'r hyn a gynigir gennym a grymuso pobl i wneud penderfyniadau gwybodus ynglŷn â lleoedd i ymweld â nhw, gweithgareddau i'w gwneud, a sut y gallant gymryd rhan
• Cynnwys pobl, yn enwedig drwy Fyrddau Gwasanaethau Cyhoeddus, yn y penderfyniadau a wneir gennym lle bo hynny'n briodol

Gweithio gyda'n partneriaid

• Helpu pob plentyn yng Nghymru i brofi a gwerthfawrogi'r amgylchedd naturiol. Gweithio mewn partneriaeth i ddylanwadu ar y cwricwlwm newydd yng Nghymru i sicrhau bod dysgu yn yr awyr agored yn cael ei gynnwys yn y cwricwlwm statudol ar gyfer pob grŵp oedran
• Gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru a Chwaraeon Cymru i ddatblygu camau gweithredu ar y cyd sy'n cefnogi amcanion ar y cyd, gan ddefnyddio'r amgylchedd naturiol i wella iechyd a lles
• Sicrhau bod swyddogaeth yr amgylchedd naturiol o ran gwella iechyd corfforol ac iechyd meddwl yn cael ei chynnwys yng nghynllun llesiant pob un o’r Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus a bod cyfleoedd yn cael eu hamlygu mewn datganiadau ardal
• Cefnogi Llywodraeth Cymru wrth gyflawni ei rhaglenni, gan gynnwys Tasglu'r Cymoedd a helpu pobl ddi-waith i ddod o hyd i swyddi
• Gweithio gyda phartneriaid i gyflawni buddion Llwybr Arfordir Cymru a Llwybrau Cenedlaethol Cymru ar gyfer ymwelwyr a phobl leol fel ei gilydd
• Gweithio gyda phartneriaid, cymunedau ac addysgwyr i hyrwyddo gwerth yr amgylchedd naturiol lleol a'r cyfleoedd y gall eu cynnig i wella iechyd, datblygu sgiliau, a chefnogi treftadaeth ddiwylliannol Cymru
• Cynyddu nifer y coetiroedd sy'n cael eu creu a'u rheoli, gan gynnwys mynediad i’r cyhoedd a chyfleoedd ar gyfer coetiroedd cymunedol a seilwaith gwyrdd, gan ddefnyddio data o'n hastudiaeth o orchudd coed mewn ardaloedd trefol

Dangosyddion Cymru:Sut y byddwn ni'n gwybod a oes unrhyw beth wedi newid?

Dangosydd/Ffynhonnell

• Agosrwydd at fannau gwyrdd hygyrch – data Cyfoeth Naturiol Cymru
• Gweithgaredd corfforol yn yr awyr agored a'i gysylltiad ag iechyd corfforol a meddyliol – Arolwg Hamdden Awyr Agored Cymru²
• Dealltwriaeth a gwerthfawrogiad pobl o'r buddion yr ydym yn eu cael gan adnoddau naturiol – Arolwg Cenedlaethol⁴