Gwella bioamrywiaeth - ymateb i’r argyfwng natur

Pam y thema hon?

Wrth weithio ar y thema hon fe wnaethom ymchwilio i’r berthynas bresennol rhwng pobl a’r byd naturiol. Roeddem yn awyddus i ddeall yn well faint yr ydym yn gwerthfawrogi’r amgylchedd naturiol a sut yr ydym yn rhyngweithio gyda’r dirwedd. Sut ydym yn gwneud penderfyniadau sy’n helpu i wneud ein hecosystemau yn fwy cadarn wrth wynebu heriau ac argyfyngau, gan gynnwys newid yn yr hinsawdd?

Llun gan Rachel Jarvis

Mae’n werth esbonio’r hyn a olygwn gyda gwydnwch bioamrywiaeth ac ecosystemau yn y thema hon. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn disgrifio gwydnwch bioamrywiaeth ac ecosystemau yn ein hadroddiad Natur Hanfodol.

Ystyr bioamrywiaeth yw’r amrywiaeth bywyd ar y ddaear – planhigion, anifeiliaid, ffyngau a micro-organebau.
Mae’n cynnwys amrywiaeth genetig o fewn rhywogaeth sengl, a’r amrywiaeth sy’n bodoli ar draws pob rhywogaeth. Yn ogystal â rhywogaethau, mae bioamrywiaeth hefyd yn cynnwys yr amrywiaeth o ecosystemau lle maent yn byw, sy’n bodoli ar amrediad o raddfeydd, o ficro-gynefin pridd unigol i dirlun cyflawn.

Ecosystemau gwydn yw gallu ecosystemau i ymdopi â phwysau, aflonyddwch a newid – naill ai drwy eu gwrthsefyll, gwella oddi wrthynt neu addasu iddynt.

Mae sicrhau gwydnwch ecosystemau yn golygu gweithio ar raddfa fwy, cysylltiadau ymarferol rhwng lleoedd naturiol , sicrhau bod ganddynt amrywiaeth naturiol uchel, maent mewn cyflwr da a chynyddu eu graddau. Mae bioamrywiaeth yn elfen ategol hanfodol o bob ecosystem wydn. Mae gan bob ecosystem wydn ymarferol, fioamrywiaeth iach, nodweddiadol a chyfoethog yn aml.

Llun gan Rhys Jenkins

Mae tua 30% o dir a dyfroedd Cymru wedi’u dynodi fel safleoedd gwarchodedig sy’n cynnwys llawer o ecosystemau. Mae’r ardaloedd hyn yn gwneud cyfraniad sylweddol i wella a chynnal gwydnwch ecosystemau ar hyd a lled Cymru, yn arbennig mewn ymateb i’r pwysau amrywiol a roddwn fel pobl ar ein hamgylchedd.

Mae ein hamgylchedd naturiol yn darparu amrediad eang o wasanaethau ecosystem, gan gynnwys:

• Mynediad a mwynhad y cyhoedd
  
  
• Dŵr glân
  
  
• Aer glân
  
  
• Pren
  
  
• Bwyd
  
  
• Lliniaru llifogydd
  
  
• Storio carbon
  
  
• Gwybodaeth a dealltwriaeth amgylcheddol

Er bod dynodi safleoedd yn darparu diogelwch ar gyfer cynefinoedd a rhywogaethau â phwysigrwydd cenedlaethol, mae safleoedd o’r fath yn cael eu darnio a’u hynysu fwyfwy sy’n golygu eu bod yn llai gwydn wrth wynebu newid. Ni all safleoedd dynodedig gynnal eu hunain ar eu pen eu hunain.  Mae’r ffordd y mae’r tirlun ehangach yn cael ei reoli, y tir fferm, crynofeydd dŵr, coedwigoedd a’r ucheldir – oll yn chwarae rôl hollbwysig yn cefnogi iechyd hirdymor safleoedd gwarchodedig. Mae angen mwy o ffocws ar ddarparu ‘ardaloedd clustogi’ neu safleoedd ‘carreg gamu’ i ddarparu cysylltiadau ar gyfer natur, a mabwysiadu ymagwedd fwy holistaidd at reoli ein tirlun cyfan. O dan y thema hon, bydd angen i bob un ohonom weithio tuag at sicrhau bod ein tirlun yn cael ei reoli’n briodol ac yn fwy cynaliadwy ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Mae rhywogaethau estron goresgynnol yn cael eu diffinio fel anifeiliaid neu blanhigion estron sy’n gallu lledaenu y tu hwnt i’w hystod frodorol gan achosi difrod i’r amgylchedd, yr economi, ein hiechyd neu ein ffordd o fyw. Ystyrir mai rhywogaethau estron goresgynnol yw’r bygythiad mwyaf i’n rhywogaethau a chynefinoedd brodorol ac amcangyfrifir eu bod yn costio £128 miliwn i economi Cymru bob blwyddyn.

Ymhlith y rhywogaethau estron goresgynnol sydd wedi lledaenu’n helaeth yng Nghanolbarth Cymru mae clymog Japan a Jac y Neidiwr ac maent yn broblem benodol ar hyd Afon Gwy a rhan uchaf dalgylch Afon Gwy, afonydd Wysg, Rheidiol a Theifi.  Bu ymgais i reoli clymog Japan yng Nghwm Rheidol, ond yn absenoldeb proses reoli barhaus, mae’r clymog yn dychwelyd yn raddol. Mae rhododendron yn broblem hefyd yng Nghanolbarth Cymru, yn arbennig yn ardal isaf Afon Dyfi ond mae’n achosi effeithiau lleol mewn mannau eraill. Mae’n effeithio ar goetiroedd a safleoedd gwarchodedig.

Y prif feysydd dan sylw yn y thema hon yw:

• Nodi prif achosion yr argyfwng natur, gan gynnwys beth sydd angen ei wneud, gan bwy a lle
  
  
• Gwella Statws Cadwraeth Ffafriol safleoedd dynodedig
  
  
• Nodi cyfleoedd ar gyfer cysylltedd rhwng y safleoedd hynny ac ardaloedd eraill
  
  
• Rhoi blaenoriaeth i natur drwy fesurau cynllunio, polisi ac ymarferol
  
  
• Chwilio am fesurau arloesol ac opsiynau amgen ar gyfer mynd i’r afael â rhywogaethau estron goresgynnol, yn arbennig ger cyrsiau dŵr

Drwy roi ffocws penodol i’r thema hon, nid yw’n eithrio unrhyw faterion sy’n datblygu a ffyrdd newydd o fynd i’r afael â materion a allai godi. Yn syml, mae’n ffordd dda o ddechrau gyda set o flaenoriaethau y gellir pennu rhaglenni gwaith a phrosiectau allanol yn eu herbyn a dechrau cydweithrediad rhwng rhanddeiliaid a phartneriaid.

Llun gan Dafydd Parry

Sut olwg fyddai ar llwyddiant?

Mae gwneud unrhyw newidiadau cadarnhaol parhaus i’n hamgylchedd yn cymryd amser. Nid oes unrhyw atebion cyflym dros nos. Mae Datganiad Ardal Canolbarth Cymru yn darparu cyfleoedd gwell i ni flaenoriaethau’r ffordd y gallwn gydweithio fel cymdeithas i newid ymddygiad ac agweddau at ein hamgylchedd naturiol.

Drwy ein digwyddiadau ymgysylltu, fe wnaethom ddysgu bod dealltwriaeth fanwl yn bodoli, sy’n seiliedig ar dystiolaeth, o beth mae bioamrywiaeth yn ei olygu a sut y gallwn greu ecosystemau gwydn i gefnogi rhywogaethau, cynefinoedd a phoblogaethau dynol.

Mae cyfleoedd yn parhau i drafod ymhellach sut y gallwn ddechrau ffurfio’r newidiadau hyn, ond os bydd y canlyniadau cywir yn cael eu cyflawni o dan y thema hon, gallwn obeithio gweld:

• Dealltwriaeth a gwerthfawrogiad gwell o’r amgylchedd naturiol i bawb, gan gynnwys pobl ifanc, cymunedau gwledig a threfol, ffermwyr a rheolwyr tir, llunwyr polisi a chynllunwyr
  
  
• Rhwydwaith o safleoedd a thirluniau sy’n galluogi i boblogaethau gynyddu a sicrhau cymunedau amrywiol o blanhigion ac anifeiliaid
  
  
• Gostyngiad mewn rhywogaethau estron goresgynnol ar draws yr ardal, yn arbennig o amgylch cyrff dŵr sensitif a gwarchodedig, gan alluogi i rywogaethau brodorol ddychwelyd a ffynnu’n ddirwystr.

Yn ogystal â’r uchelgeisiau hyn, bydd y Datganiad Ardal yn sicrhau bod ein gweithredoedd yn gweithio ar draws pob sector - cyhoeddus, preifat a gwirfoddol, mewn ffyrdd newydd a chydweithredol.  Drwy wneud hyn byddwn yn rhoi’r cyfle gorau i economi Canolbarth Cymru ffynnu, a chyflawni anghenion yr amgylchedd naturiol yr un pryd.

Gyda phwy rydym wedi gweithio hyd yn hyn?

Yn seiliedig ar ystod o wybodaeth, gan gynnwys Adroddiad o Gyflwr Adnoddau Naturiol (SoNaRR), sy’n ffurfio rhan o sylfaen dystiolaeth Cyfoeth Naturiol Cymru a Blaenoriaethau Polisi Adnoddau Naturiol Llywodraeth Cymru, fe wnaethom gymryd gwybodaeth hefyd o Gynlluniau Lles Powys a Cheredigion a’r Byrddau Gwasanaeth Cyhoeddus i ganfod beth yw eu blaenoriaethau a chael eu gwybodaeth leol arbenigol.

Fe wnaethom gymryd hanfodion sylfaenol yr hyn yr oeddem ni’n credu yw’r blaenoriaethau tebygol ar gyfer Canolbarth Cymru a gadael i’n rhanddeiliaid ddweud wrthym a oeddem wedi llwyddo, yn ystod gweithdai ymgysylltu gyda rhanddeiliaid allanol a gynhaliwyd yn 2019/20. Dim ond dechrau'r gwaith ymgysylltu yw’r gweithdai hyn a byddwn yn parhau i drafod.  Yn yr un modd, bydd ymgysylltiad parhaus yn hollbwysig i ni wrth i’r Datganiad Ardal hwn aeddfedu a datblygu.

Bu cyfanswm o fwy na 125 o gyfranogwyr yn cymryd rhan yn y ddau weithdy, o amrywiaeth eang o gefndiroedd a diddordebau. 

Mae’n glir iawn o’r ymgysylltiad hyd yma a’r adolygiad o’r adborth bod y broses Datganiad Ardal yn newydd i bawb sy’n berthnasol, gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, ac felly bydd angen addasu’r ffordd o weithio i bawb.  Mae’r ‘ffordd newydd o weithio’ yn cynrychioli newid arwyddocaol o’r ffordd mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gweithio yn y gorffennol, yn fewnol a gyda’n rhanddeiliaid, ym mhopeth a wnawn.

Y bwriad yw ymgysylltu ymhellach er mwyn helpu rhanddeiliaid i ddeall pam eu bod wedi derbyn gwahoddiad i gymryd rhan a beth fydd yn ei olygu iddynt hwy a’r ardal y maent yn byw ac yn gweithio ynddi.

Fe ysgogodd y digwyddiadau ymgysylltu drafodaethau ar y math o brosiectau a meysydd o ddiddordeb y mae ein rhanddeiliaid yn awyddus i weithio arnynt. Rydym yn awyddus i annog a datblygu cyfleoedd i gydweithio.  Rydym yn gobeithio y bydd hyn yn cymell ac yn galluogi rhanddeiliaid gwahanol i gydweithio i gyflawni canlyniadau a rennir.  Ein rôl nesaf fydd cydlynu syniadau wrth symud ymlaen.  Rydym yn bwriadu ymgysylltu ymhellach er mwyn helpu rhanddeiliaid i ddeall pam y maent wedi’u gwahodd i gymryd rhan a beth fydd hyn yn ei golygu iddynt hwy a’r ardal maent yn byw a gweithio ynddi.  Rydym yn gobeithio datblygu nifer o syniadau yn gynlluniau prosiect y gellir eu cyflawni ar gyfer yr ardal hon.                        

Rydym yn cynllunio nifer o gyfarfodydd ‘grwpiau cyfoedion’ ar gyfer y gwanwyn yn 2020 gyda phobl allweddol yng Nghanolbarth Cymru. Rydym yn awyddus i annog y rhai sydd wedi cymryd rhan yn ein gweithdai ymgysylltu blaenorol i rannu eu barn ar thema ardal benodol. Bydd hyn yn ein helpu i drafod gyda hwy sut y gallwn ddechrau cynllunio i gyflawni gyda’n gilydd yr hyn yr ydym wedi datgan ein bod eisiau ei gyflawni yn ein Datganiad Ardal.

Nid yw’n rhy hwyr i gymryd rhan os oes gennych brosiect neu syniad da ar gyfer prosiect! Rydym yn disgwyl y bydd cyfleoedd pellach yn dod i’r amlwg wrth i’r broses ymgysylltu barhau. 

Mae’n bwysig pwysleisio bod y Datganiad Ardal yn perthyn i bob un ohonom – pawb sydd eisiau cymryd rhan – ac rydym yn awyddus i annog cymaint o bobl â phosibl i ymuno â ni.

Rydym yn ystyried mai rôl Cyfoeth Naturiol Cymru yw helpu i hwyluso a sefydlu grwpiau cyfoedion ar y cam hwn, er mwyn annog a galluogi gwahanol randdeiliaid i ddod at ei gilydd a nodi blaenoriaethau ar gyfer y themâu ardal, y gallant ddatblygu camau gweithredu i’w cyflawni.

Bydd cyfleodd i dderbyn cymorth ariannol drwy system cyllid grant newydd Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mae llawer o gyfranogwyr o'r gwaith ymgysylltu hyd yma wedi sefydlu perthnasoedd gwaith gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a gyda’i gilydd. Mae’r broses ymgysylltu yn darparu cyfleoedd pellach i ddatblygu perthnasoedd sefydledig a chreu rhai newydd.

Beth yw’r camau nesaf?

Mae angen dathlu arfer da a dysgu ohono. Gellir gweld hyn eisoes ar draws Canolbarth Cymru yn y gwaith sy’n cael ei arwain gan randdeiliaid. Er mwyn adeiladu ar hyn, mae’r Datganiad Ardal yn gofyn i ni rannu gwybodaeth a dealltwriaeth, a dylunio ffyrdd arloesol i fynd i’r afael â heriau. 

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru eisoes wedi dechrau nodi rhwydweithiau lle gall prosiectau sy’n dilyn llwybrau tebyg uno a chydweithio. Mae bwriad yng Nghanolbarth Cymru i ddod â rhanddeiliaid ynghyd, nad ydynt o bosibl wedi gweithio ochr yn ochr â’i gilydd yn draddodiadol, ond a allai, gyda’i gilydd, gyflawni canlyniadau â buddiannau lluosog.

Bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn parhau i weithio drwy 2020 gyda rhanddeiliaid i ddatblygu’r rhwydweithiau hyn a’u sefydlu fel ffordd newydd o weithio yng Nghanolbarth Cymru.

Bydd sgyrsiau yn parhau wrth i gamau nesaf y broses Datganiad Ardal gael eu sefydlu. Bydd digwyddiadau eraill yn cael eu cynnal a’u teilwra ar gyfer themâu a gweithredoedd penodol. Byddwn hefyd yn ceisio gweithio gyda rhanddeiliaid i sefydlu grŵp o bobl o’r un anian er mwyn helpu i gyflawni’r thema hon. Bydd y grŵp hwn yn helpu ac yn cefnogi ei gilydd drwy sefydlu Datganiad Ardal yng Nghanolbarth Cymru fel ffordd newydd o weithio.  Byddant yn nodi gwelliannau ac yn creu syniadau prosiect newydd wrth symud ymlaen.

Rydym eisoes wedi nodi cyfleoedd sy’n gysylltiedig â gwella’r thema bioamrywiaeth, gan gynnwys:

• Diogelu a gwella ymhellach y rhywogaethau a chynefinoedd prin neu sydd mewn perygl drwy ddarparu cyfleoedd i greu ac adfer cynefinoedd
  
  
• Mae angen gweithredu rhaglen rheoli safle blaenoriaeth ar gyfer safleoedd gwarchodedig yng Nghanolbarth Cymru. Gellir gwneud hyn drwy ddulliau presennol, cynlluniau amaeth-amgylchedd newydd wedi’u targedu, cytundebau a chyfleoedd cyllido a ddyluniwyd i wella gwydnwch, ansawdd a chysylltedd ecosystemau
  
  
• Rydym yn awyddus i sicrhau gwelliannau i’r ffordd yr ydym yn gweithio ar draws sectorau - o gysylltedd cynefinoedd ar raddfa tirlun i brosiectau cymunedol bychan ar gadwraeth leol
  
  
• Byddwn yn adeiladu ar brosiectau presennol ac yn hwyluso mesurau ar gyfer dull gweithredu mwy cydgysylltiedig rhwng polisi ac arfer
  
  
• Gwaith goruchwylio a monitro wedi’i dargedu o rywogaethau estron goresgynnol mewn safleoedd sy’n agored i fygythiad ar draws Canolbarth Cymru
  
  
• Asesu blaenoriaethau a chyflawni rhaglenni maint tirlun neu ddalgylch wedi’u targedu er mwyn diddymu neu reoli rhywogaethau estron goresgynnol
  
  

Sut mae'r hyn rydym yn ei gynnig yn helpu i reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy?

Mae’r Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol (SoNaRR), a gynhyrchwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn defnyddio tystiolaeth i asesu adnoddau naturiol Cymru ac mae’n mesur pa mor llwyddiannus mae’r rhain yn cael eu rheoli. Mae Datganiadau Ardal yn rhan allweddol o’r dull rheoli hwn.

Bydd y Datganiad Ardal hwn yn ein galluogi i wneud penderfyniadau yn seiliedig ar dystiolaeth a rennir. Yna gellir cau’r bylchau yn y dystiolaeth honno drwy gydweithio, gan ddefnyddio data sydd ar gael i ddatblygu amcanion pob thema.

Egwyddorion sylfaenol yr Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol, yn eu hanfod, yw elfennau hanfodol y broses Datganiad Ardal. Drwy ymgysylltu â rhanddeiliaid, rydym wedi gallu gweithio gyda’n gilydd i nodi’r themâu ardal ar gyfer Canolbarth Cymru. Mae’r  sgyrsiau a’r trafodaethau wedi ein helpu i ddeall yn well y materion a’r pwysau mae gwahanol randdeiliaid, sectorau a chymunedau yn eu hwynebu. Rydym yn gobeithio y bydd y dull gweithredu hwn yn cynrychioli ffordd newydd o weithio i Cyfoeth Naturiol Cymru, gan symud oddi wrth ymgynghoriad a thuag at gydweithrediad ar lawr gwlad, hyd yn oed os bydd hyn yn daith anghyfarwydd i lawer, wrth i ni ddechrau gyda Datganiad Ardal Canolbarth Cymru.

Sut all pobl gymryd rhan?

Gallwch ymuno â ni ar Facebook! Mae’r grŵp Facebook hwn yn un ffordd i chi gael y newyddion a’r datblygiadau diweddaraf am Ddatganiad Ardal Canolbarth Cymru. Gall unrhyw un ymuno â’r drafodaeth ar-lein. Mae’r grŵp wedi’i sefydlu i fod yn grŵp preifat ar hyn o bryd, ond rydym yn eich annog i son amdano ymhlith eich cydweithwyr a’ch cysylltiadau a allai fod yn awyddus i gymryd rhan. Gofynnir tri chwestiwn syml i chi i ymuno â’r grŵp er mwyn ein bod yn sicrhau bod yr aelodau a’r cynnwys yn berthnasol i Ddatganiad Ardal Canolbarth Cymru.

Byddwn hefyd yn cynnal digwyddiadau pellach ac yn datblygu grwpiau a sgyrsiau penodol am bob un o Themâu Ardal Canolbarth Cymru. Os ydych eisoes ar ein rhestr bostio, byddwn yn cysylltu â chi ynglŷn â’r rhain. Os hoffech gael eich ychwanegu i’r rhestr, anfonwch e-bost i mid.as@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk  

Dim ond dechrau ar y daith ydym ni wrth i ni weithio gyda phobl i wella’r dulliau o reoli adnoddau naturiol Canolbarth Cymru. Os hoffech fod yn rhan o’r broses hon, cysylltwch â ni.

Mapiau o’r ardal

Sylwch nad yw ein mapiau’n hygyrch i bobl sy'n defnyddio darllenwyr sgrin a thechnoleg gynorthwyol o fathau eraill. Os oes angen y wybodaeth hon arnoch mewn fformat hygyrch, cysylltwch â ni.

Cynefinoedd eang – Canolbarth Cymru (PDF)

Mae’n dangos ardaloedd o’r hyn a ganlyn:

• Ffermdir caeedig
• y môr
• mynyddoedd
• gweundir
• rhos
• dŵr agored
• gwlyptiroedd 
• gorlifdiroedd
• glaswelltir lled-naturiol
• trefol
• coetiroedd

Ardaloedd gwarchodedig – Canolbarth Cymru (PDF)

Map yn dangos ardaloedd o Ddynodiadau Statudol yng Ngogledd Ddwyrain Cymru:

• Gwarchodfeydd Natur Lleol
• Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol
• Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig
• Gwlyptiroedd o Bwysigrwydd Rhyngwladol
• Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig
• Ardaloedd Cadwraeth Arbennig
• Parc Cenedlaethol
  
  

Rhowch adborth