Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cadair Idris, ger Dolgellau

Croeso

O ran ysblander a harddwch gerwin, prin y gall unman guro Cadair Idris, cadwyn syfrdanol o gopaon yn ne Parc Cenedlaethol Eryri.

Y copa uchaf, ac un o fynyddoedd uchaf Cymru, yw Penygadair, ac mae’r golygfeydd o’r copa’n cynnwys y rhan fwyaf o Gymru, o Ben Llŷn yn y gogledd-orllewin i Fannau Brycheiniog yn y de-ddwyrain.

Ffurfiwyd copaon creigiog Cadair Idris gan brosesau folcanig a naddwyd dros nifer o Oesoedd Iâ gan rewlifoedd wrth iddyn nhw falu a chwalu’r creigiau drwy broses rhewi-dadmer.

Mae’r ddaeareg ryfeddol yn cynnal cyfoeth o fywyd gwyllt a phlanhigion arbennig, a dynodwyd rhan helaeth o’r mynydd yn Warchodfa Natur Genedlaethol.

Parcdir hardd wrth droed Cadair Idris yw Dôl Idris, a mynedfa hwylus i’r warchodfa.

Roedd y parcdir Dôl Idris ar un adeg yn rhan o ystâd y teulu Idris ac mae llyn a chasgliad o goed egsotig.

Mae llwybr Minffordd i gopa Cadair Idris yn cychwyn ar bwys y ganolfan ymwelwyr.

Ceir pedwar llwybr cerdded byr hefyd.

Llwybrau cerdded

Mae Llwybr Llyn Dôl Idris a Chylchdaith y Ddôl yn dilyn llwybrau gwastad ag arwyddbyst yn y parcdir. Gellir cyfuno’r ddau lwybr hwn i wneud llwybr hirach.

Mae’r Taith y Ceunant a Pont Nant Cadair yn dringo’n serth o’r ganolfan ymwelwyr ar lwybr Minffordd i fyny i’r Warchodfa Natur Genedlaethol.

Llyn Dôl Idris

• Gradd: Hygyrch
• Pellter: ⅓ milltir/0.6 cilomedr

Mae’r llwybr cylchol hwn yn dechrau o’r maes parcio ac mae’n mynd yr holl ffordd o gwmpas y llyn yn y parcdir.

Edrychwch am adar fel bronwen y dŵr a’r siglen lwyd, sy’n magu ar lan y llyn, a’r ysgol bysgod ger y bompren, sy’n helpu eogiaid i gyrraedd y nentydd.

Mae meinciau picnic ar hyd y llwybr.

Cylchdaith y Ddô

• Gradd: Hygyrch
• Pellter: ½ milltir/0.8 cilomedr

Mae’r llwybr cylchol hwn ychydig yn hirach ac mae’n mynd drwy’r parcdir i’r ganolfan ymwelwyr.

Chwiliwch am yr adfail ble cynhyrchwyd Dŵr Mwynol a chwrw sinsir Idris am y tro cyntaf.

Mae meinciau picnic ar hyd y llwybr.

Taith y Ceunant

• Gradd: Cymedrol
• Pellter: 460 troedfedd/140m (un ffordd)

Mae Taith y Ceunant yn dechrau heibio i’r ganolfan ymwelwyr.

Mae'n dilyn rhan o lwybr Minffordd gyda grisiau serth i’r Fforest Law Geltaidd ac mae golygfeydd ar draws y ceunant.

Mae’n dychwelyd i lawr yr un llwybr.

Pont Nant Cadair

• Gradd: Egnïol
• Pellter: ⅓ milltir/0.6 cilomedr

Mae Llwybr Pont Nant Cadair yn dilyn yr un llwybr â Taith y Ceunant ar ran o lwybr Minffordd gyda grisiau serth.

Yna mae’n bwrw ymlaen i lethrau isaf y mynydd agored.

Mae’n dychwelyd i lawr yr un llwybr.

Cerdded i'r copa

Mae rhwydwaith o lwybrau’n arwain i fyny ac o gwmpas Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cadair Idris, gan gyfarfod ar y copa ym Mhenygadair.

Mae’r llwybrau wedi eu diffinio’n dda gan amlaf ac yn hawdd i’w dilyn ond gall droi’n niwlog yn sydyn iawn a’r cyngor yw cario map a chwmpawd bob amser.

Mae lloches ar ben y Gadair os yw'r tywydd yn troi'n ddrwg.

Hyd yn oed yn yr haf gall y tymheredd ar y copa fod sawl gradd yn is nag yn y maes parcio islaw. Mae cymylau isel yn aml yn gorchuddio’r copa felly gall fod yn llaith ac yn oer.

Llwybr Minffordd

Mae llwybr yn 6 milltir i’r copa ac yn ôl.

Y llwybr byrraf i fyny Cadair Idris yw’r serthaf hefyd.

Nid oes arwyddbyst ar y ddringfa egnïol iawn hon ac mae’n dechrau heibio i’r ganolfan ymwelwyr ar gyfres hir o risiau caregog a serth iawn.

Dim ond cerddwyr profiadol â dillad ac esgidiau addas, a map, ddylai fentro ar y llwybr hwn.

Sylwch:

• Mae gan bob llwybr rannau serth sy’n aml yn llithrig, gyda cherrig rhydd a siâl ar y wyneb
• Mae gatiau a chamfeydd ar bob llwybr
• Cymrwch ofal yn y mannau gwlyb a chorsiog
• Gwisgwch esgidiau cerdded da
• Ewch â dillad addas gyda chi
• Ewch â dŵr a bwyd gyda chi

Y Ganolfan Ymwelwyr a’r ystafell de

Mae Canolfan Ymwelwyr Cadair Idris a Thŷ Te Cadair 300 metr o’r maes parcio ar lwybr gwastad.

Mae’r ganolfan ymwelwyr yn cynnwys arddangosfa o fywyd gwyllt, daeareg a'r chwedlau am Warchodfa Natur Genedlaethol Cadair Idris.

Mae’r arddangosfa’n cynnwys:

• gemau rhyngweithiol
• ffilm fer am greu’r mynydd
• ffilmiau am y gwaith gwarchod natur a wneir gan Gyfoeth Naturiol Cymru yma
• cartwnau yn adrodd chwedlau Idris Gawr, y beirdd ac anghenfil Llyn Cau
• lluniau isgoch byw o’r ystlumod pedol lleiaf yn y to

Cyfoeth Naturiol Cymru sydd piau’r ganolfan ac mae’n cael ei rhedeg mewn partneriaeth â staff Tŷ Te Cadair.

Mae’r ganolfan ymwelwyr a’r ystafell de ar agor yn dymhorol - gweler amseroedd agor  yn isod.

Mae'r ganolfan ymwelwyr wedi derbyn achrediad Sicrwydd Ansawdd Atyniad i Ymwelwyr gan Croeso Cymru.  Dyfernir Nod Sicrwydd Ansawdd Croeso Cymru i atyniadau sydd wedi eu hasesu’n annibynnol yn erbyn safonau cenedlaethol Cynllun Sicrhau Ansawdd Atyniadau Ymwelwyr.

Beth sydd i’w weld ar y Warchodfa Natur Genedlaethol

Mae Cadair Idris yn Warchodfa Natur Cenedlaethol.

Mae Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol yn lleoedd sydd â rhai o'r enghreifftiau gorau o gynefinoedd bywyd gwyllt a nodweddion daearegol.

Mae taith trwy’r Warchodfa fel dringo o ris i ris, o gynefin i gynefin.

O ddyffryn ffrwythlon i gopa creigiog un o fynyddoedd uchaf Cymru.

O ddyffryn Tal-y-llyn, a’i siâp U clasurol, byddwch yn cerdded trwy geunant serth, coediog, i ddyffryn crog a chwm rhewlifol.

Uwchlaw, mae clogwyni Craig Cau a chopa Penygadair, a’u creigiau garw, moel.

Beth sydd i’w weld yn y gwanwyn

Os ydych yn lwcus, efallai y gwelwch hebogiaid tramor yn hela uwchben y clogwyni, neu gael cip ar fwyalchen y mynydd yn yr hafnau creigiog.

Mae tinwennod y garn yn dychwelyd i’r mynydd hefyd, a gellir clywed siff-siaffod a thelorion yr helyg yn canu o amgylch y ganolfan ymwelwyr wrth droed y warchodfa. Mae nifer o blanhigion y goedwig -fel y briallu a blodyn y gwynt- yn blodeuo, a'r blagur yn ysu i agor ar y coed derw.

Beth sydd i’w weld yn yr haf

Yn ystod yr haf mae tri o adar nodweddiadol ein coedydd derw yn dychwelyd: y gwybedog brith, telor y coed a’r tingoch, yn ogystal â gwenoliaid a gwenoliaid y bondo sy’n nythu weithiau dan fondo'r ganolfan ymwelwyr.

Ar y clogwyni yn gynnar yn yr haf, mae’r planhigion arctig-alpaidd ar eu gorau. Nid yw rhai o’r rhain i’w gweld yn unlle arall ymhellach i’r de yng Nghymru.

Mae cornfanadl blewog, sy’n brin yn lleol, yn eu blodau hefyd. Cadair Idris yw ei leoliad mwyaf gogleddol!

Yn nes ymlaen caiff rhai llethrau eu gorchuddio gan rug porffor, gyda fflachiadau o flodau melyn eithin mân i’w gweld yma ac acw. Mae’r corsydd yn disgleirio gyda gwlithlys gludiog, ynghyd â llafn y bladur a thegeirianau brych y rhos, tra mae gweision y neidr yn cadw llygad barcud ar eu plwyf.

Yn y ganolfan ymwelwyr, mae ystlumod pedol lleiaf yn dychwelyd i’w clwydfan yn y to. Caiff lluniau byw o’r ystlumod prin yma eu dangos yn yr arddangosfa, a gwelir hwy'n magu eu rhai bach yn ystod mis Gorffennaf.

Beth sydd i’w weld yn yr hydref

Mae canopi trwchus y goedwig law Geltaidd yn gwisgo’i liwiau tymhorol trawiadol ac mae toreth o ffyngau’n ymddangos ar lawr y goedwig.

Wrth i'r glaw chwyddo Nant Cadair mae'r lleithder yn cynyddu yn y ceunant dan gysgod y coed gan gynnig amodau delfrydol i amrywiaeth o fwsoglau a llysiau’r afu hynod brin.

Gyda llai o ymwelwyr ar y mynydd, mae’n gyfle da i archwilio’r Warchodfa Natur Genedlaethol.

Chwiliwch am flodau cain y clychlys dail eiddew a’r teim gwyllt. O dro i dro mae brain coesgoch yn ymweld â’r llethrau glaswelltog i chwilio am bryetach gyda’u pigau crwm coch trawiadol.

Mae rhai glöynnod byw fel y mantell paun, yn dal i fentro allan ar ddiwrnodau braf, ynghyd ag ambell gacynen lus Bombus monticola, sy'n rywogaeth mynyddig gweddol brin, efo pen ôl coch llachar!

Beth sydd i’w weld yn y gaeaf

Mae’r gaeaf yn amser da i werthfawrogi daeareg drawiadol Cadair Idris.

Mae Cwm Cau yn nodweddiadol o’r hyn a ddigwyddodd yn ystod yr oes iâ diwethaf. Mae Llyn Cau - un o lynnoedd naturiol dyfnaf Cymru - wedi'i amgylchynu bron, gyda chlogwyni serth, mil o droedfeddi o uchder mewn un man.

Dywedir ei fod yn ddiwaelod a bod anghenfil yn llechu ynddo’n rhywle! Efallai na welwch chi byth mo’r creadur dirgel hwn, ond os byddwch yn lwcus iawn efallai y gwelwch garlwm yn ei gôt aeaf wen yn hela’i brae ynghanol y sgri.

Mewn mannau eraill ar y Warchodfa, gallwch weld cliwiau eraill yn ymwneud â gorffennol daearegol y safle, fel lafa clustog ac wynebau creigiau llyfn, wedi’u herydu gan y llif rhew araf ei symudiad.

Chwedlau Cadair Idris

Yn ôl llên gwerin, cawr oedd Idris; a Chadair Idris oedd lle’r arferai wylio’r sêr.

Tybir mai rwbel o’r adeg pan arferai Idris a’r cewri eraill frwydro a thaflu cerrig at ei gilydd yw’r clogfeini anferth ar lethrau isa’r mynydd.

Yn ôl y sôn os ydych yn ddigon ffodus i fod dal yn fyw ar ôl treulio noson ar y copa, bydd y profiad naill ai’n eich troi’n wallgof neu’n fardd.

Mae’r ffilm am chwedlau Cadair Idris yn ddwyieithog.  Mae’r fersiwn Gymraeg yn dod yn gyntaf ac mae’r fersiwn Saesneg yn dilyn ar ôl 7 munud.

Gwybodaeth am fynediad

Mae’r cyfleusterau’n cynnwys:

• parcio bathodyn glas (wedi’i redeg gan Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri)
• mynediad cadair olwyn i’r ganolfan ymwelwyr a’r caffi
• lifft i’r arddangosfa yn y ganolfan ymwelwyr
• toiledau hygyrch

Amseroedd agor

Darllenwch y wybodaeth ar frig y dudalen hon i ganfod a oes newidiadau i'r amserau agor.

Y ganolfan ymwelwyr

Mae’r ganolfan ymwelwyr a’r ystafell de ar agor yn dymhorol.

Mae’r ganolfan ymwelwyr a’r ystafell de ar agor rhwng 10yb a 5yp yn ystod gwyliau ysgol a phenwythnosau o’r Pasg i fis Medi. I gael rhagor o wybodaeth, gweler y manylion yn lleol.

Gellir hefyd trefnu ymlaen llaw i agor y ganolfan ymwelwyr ar gyfer grwpiau addysg, clybiau a chymdeithasau. Cofiwch gysylltu â rheolwr y warchodfa drwy’r manylion cyswllt isod.

Toiledau

Mae’r toiledau yn y ganolfan ymwelwyr ar agor pan fydd y ganolfan ar agor.

Mae’r toiledau yn y maes parcio’n cael eu rhedeg gan Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri ac ar agor bob dydd (nid 24 awr).

Maes parcio

Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri sy’n rheoli’r maes parcio a’r toiledau yn y maes parcio – ewch i wefan Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri i gael y wybodaeth ddiweddaraf.

Cau a dargyfeirio

Sylwch:

• Weithiau, rhaid inni gau neu ddargyfeirio llwybrau er eich diogelwch tra byddwn yn mynd i’r afael â gwaith cynnal a chadw neu weithrediadau
• O dro i dro, efallai y bydd yn rhaid inni gau safle mewn tywydd eithafol, fel gwyntoedd cryfion neu eira a rhew, oherwydd y perygl posibl i ymwelwyr a staff
• Cofiwch ddilyn unrhyw gyfarwyddiadau a welwch ar y safle, a gwnewch yn siŵr eich bod yn dilyn unrhyw arwyddion dargyfeirio dros dro sydd mewn grym

Sut i gyrraedd yma

Lleoliad

Mae Cadair Idris 10 milltir i’r de o Ddolgellau. 

Mae yn Sir Gwynedd.

Mae’r prif fynediad i Warchodfa Natur Genedalethol Cadair Idris drwy faes parcio Dôl Idris sydd rhwng Dolgellau a Machynlleth oddi ar yr A487.

Mae’r maes parcio’n cael ei redeg gan Barc Cenedlaethol Eryri a rhaid talu am barcio.

Map Arolwg Ordnans

Mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cadair Idris a Chanolfan Ymwelwyr ar fap Arolwg Ordnans (AR) OL 23.

Y cyfeirnod grid OS yw SH 732 115.

Trafnidiaeth gyhoeddus

Mae’r orsaf drên agosaf yn Nhywyn.

Mae bysus rhifau 30, 32 a 34 [Dolgellau-Tywyn-Machynlleth] yn rhedeg ar yr A487 ac yn stopio wrth y gyffordd â’r B4405. Am fanylion trafnidiaeth gyhoeddus ewch i wefan Traveline Cymru. 

Manylion cyswllt

0300 065 3000

ymholiadau@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk